Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΤΛΟΝ
Φωτογραφία & Φανταστικό
Μια από τις φιλοσοφικές σχολές του Τλον διακηρύσσει πως η ιστορία του σύμπαντος - περιλαμβανομένης, φυσικά, της ζωής μας και κάθε λεπτομέρειας της ζωής μας - είναι η γραφή ενός ελάσσονος θεού, στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει με ένα δαίμονα. Μια άλλη, πως το σύμπαν μοιάζει με εκείνα τα κρυπτογραφήματα, στα οποία δεν λαμβάνονται όλα τα σύμβολα υπ' όψιν, και πως μόνον όσα συμβαίνουν κάθε τριακοστή νύχτα είναι πραγματικά.
Jorge Luis Borges, Tlön, Uqbar, Orbis Tertius
Κάθε φωτογραφία είναι μια φανταστική αφήγηση που παρουσιάζεται σαν πραγματική.
Joan Fontcuberta, Le baiser de Judas
Chi vuol veder il Mondo Nuovo? («Ποιός θέλει να δεί καινούργιους κόσμους;») ήταν η κραυγή των Ιταλών γυρολόγων που διέσχιζαν την Ευρώπη του 18ου αιώνα με μεγάλα ξύλινα κουτιά στήν πλάτη τους. (tm)τημένα σε πλατείες και πανηγύρια προς τέρψιν των περίεργων περαστικών, τα παράξενα αυτά αντικείμενα αποκάλυπτοντο ως πρωτόγονα στερεοσκόπια. (tm)υγγενής του μαγικού φανού και πρόγονος της φωτογραφίας, του κινηματογράφου και της τηλεοράσεως, το στεροσκόπιο αποτελείτο από εξωτικές ή φανταστικές παραστάσεις ζωγραφισμένες σε γυαλί ή ημιδιαφανές χαρτί, τοποθετημένες όρθιες και κατά διαστήματα μεσα στο κουτί. Με τον κατάλληλο φωτισμό, κοιτάζοντας κανείς από τη μικρή μπροστινή οπή παρακολουθούσε έναν μικρό, αυτοτελή κόσμο. Αντίθετα από τον σκοτεινό θάλαμο (camera obscura), το στερεοσκόπιο δεν περιοριζόταν στο να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, αλλά μπορούσε να παρουσιάσει εντελώς φανταστικές σκηνές.
Η ροπή προς το φανταστικό, προς τους «καινούργιους κόσμους», μοιάζει να είναι έμφυτη στον άνθρωπο, ίσως γιατί η καθημερινή πραγματικότητα μας φαίνεται ενστικτωδώς ανεπαρκής. Ένας λιτός αλλά επιτυχημένος ορισμός του φανταστικού είναι «η εκ προθέσεως παραβίαση της κοινώς αποδεκτής πραγματικότητας», ενώ γιά τον κριτικό Simon Watney, η τέχνη του φανταστικού αποτελεί «δημιουργική κριτική της πραγματικότητας». Η δυσανασχέτηση αυτή με τους περιοσρισμούς της καθημερηνότητας είναι εμφανής σε κάθε σχεδον καλλιτεχνική ή πνευματική ενασχόληση συμπεριλαμβανομένης και της φωτογραφίας, που τόσο συχνά θεωρείται μια λίγο-πολύ πιστή μέθωδος αναπαραγωγής της πραγματικότητας.
Από τους τρεις μεγάλους λογοτέχνες του 20ου αιώνα που κατ΄εξοχήν ταυτίσθηκαν με το φανταστικό, τον Κάφκα, τον Καλβίνο και τον Μπόρχες, ο τελευταίος είναι που ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή σήμερα, και το διήγημά του μεγάλου Αργεντινού συγγραφέα Tlön, Uqbar, Orbis Tertius ήταν η έμπνευση για τη φετινή διεθνή ομαδική έκθεση. Η Δικαίωση του Τλόν είναι συγχρόνως φόρος τιμής στον Μπόρχες και αφορμή για έρευνα του φανταστικού στη φωτογραφία. Για την έκθεση αυτή αναζητήθηκαν εργασίες όχι με τη μορφή εικονογραφίσεως του κειμένου του Μπόρχες, αλλά στο πνεύμα του εγχειρήματος που αυτό περιγράφει· όπως ακριβώς οι συγγραφείς της πρώτης Εγκυκλοπαiδείας του Τλον, «η μυστική οργάνωση αστρονόμων, βιολόγων, μηχανικών, μεταφυσικών, ποιητών, χημικών... » που αγωνίσθηκαν να συναρμολογίσουν τον Τλον με τις λέξεις, έτσι και οι φωτογράφοι προσκλήθηκαν να φτιάξουν εικόνες που θα αντικατόπτριζαν έναν τέτοιο κόσμο.
Παράλληλα με την ομαδική, ένας αριθμός ατομικών εκθέσεων αναπτύσουν και εικονογραφούν άλλες πτυχές του φανταστικού στη φωτογραφία, πάντοτε με καινούργιες ή έστω πολύ πρόσφατες εργασίες. Οι εργασίες αυτές είναι βασισμένες σε ένα ευρύ φάσμα τεχνοτροπιών και προσεγγίσεων, από τη σκηνοθετημένη φωτογραφία και τις ψηφιακές επεμβάσεις μέχρι τις απλές, αμιγώς παραστατικές εικόνες του 'πραγματικού' κόσμου - εικόνες που όμως είναι εξ ίσου παράξενες με τις πιό αλλόκοτες επινοήσεις του Τλον ή της Ούκμπαρ.
Γιάννης Σταθάτος
Συμμετέχοντες
Burattoni & Abrioux, Λίζη Καλλιγά, Στέλιος Ευσταθόπουλος, Eric Emo, Joan Fontcuberta, Phillip George, Mark Hadjipateras , Όλγα Καλλούση, Sean Kernan, Holly King, Αλεξάνδρα Κυρλή, Βίκτωρ Κοέν, Γιάννης Κωνσταντίνου, Maggie Lambert, Mari Mahr, Ελένη Μαλιγκούρα, Νατάσσα Μαρκίδου, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Αιμίλιος Μοργιανίδης, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Wojciech Prazmowski, Simon Read, Marialba Russo, Τάσος Σχίζας, Erasmus Schroeter, Lynn Silverman, Susan Trangmar, Riwan Tromeur, Πάνος Βαρδόπουλος, Νάγια Γιακουμάκη, Χάρης Ζεβλάρης